Σανταγιάνα, Τζωρτζ

(Santayana). Αμερικανός φιλόσοφος ισπανικής καταγωγής (Μαδρίτη 1863 - Ρώμη 1952). Εκπρόσωπος του λεγόμενου κριτικού ρεαλισμού, διαμόρφωσε τις ιδέες του σπουδάζοντας στο πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ με την επίδραση του Ρόυς και του Τζαίημς. Συνέχισε τις σπουδές του στο Βερολίνο και στο Καίμπριτζ, για να γυρίσει έπειτα στο Χάρβαρντ ως καθηγητής (1898) και να μείνει εκεί ως το 1912, οπότε ξαναγύρισε στην Ευρώπη. Από τα κυριότερα φιλοσοφικά έργα του - εκτός από εκείνα που έχουν λογοτεχνικό χαρακτήρα, μεταξύ των οποίων είναι Ο τελευταίος πουριτανός (1935) - πρέπει ιδιαίτερα να αναφερθούν: Η έννοια της ομορφιάς (1896), Η ζωή της λογικής ή η φάση της ανθρώπινης προόδου 5 τόμοι, (1905-1906), Σφαίρες του είναι σε τέσσερις τόμους που εκδόθηκαν μεταξύ 1927 και 1940), Η ιδέα του Χριστού στα Ευαγγέλια (1946). Ξεκινώντας από μια νατουραλιστική θέση, που διαπιστώνει, τόσο στην ιστορία του υποκείμενου όσο και στην ιστορία της ανθρωπότητας, την προοδευτική εμφάνιση μέσα από την αρχική φυσική μήτρα του λόγου και του πνεύματος (ως διαδοχικών φάσεων στις οποίες αντιστοιχούν, στο πεδίο της πράξης, η ενεργητική ζωή και ο στοχασμός), έφτασε σ’ ένα δυϊστικό ρεαλισμό, που διακρίνει καθαρά τη σφαίρα της ύπαρξης (χωροχρονική, υποκείμενη στο γίγνεσθαι, ελεγχόμενη) από τη σφαίρα της ουσίας (εξωχρονική, εξωχωρική, μη υποκείμενη στον προσδιορισμό και στο γίγνεσθαι). Οι ουσίες μπορούν να αναγνωριστούν στο πεδίο του λόγου, αλλά η «ζωική πίστη» σώζει τον άνθρωπο από το ριζικό σκεπτικισμό και τον κάνει να μετατρέπει τις ίδιες τις ουσίες σε γνωστικά όργανα: απ’ αυτό προκύπτει η μεσολάβηση μεταξύ μορφικής και υλικής όψης, μεταξύ ουσίας και ύπαρξης που κάνουν δυνατή τη γνώση και επομένως τη δράση.